اصلاح یک خطا؛ سرچشمة نوع ادبی تمثیل رؤیا کجاست؟

تمثیل رؤیا عنوان گونه‌ای از تمثیل‌های داستانی است که برخی فرهنگ‌های اصطلاحات ادبی به آن پرداخته؛ بخش اوّل داستان گل سرخ (13م) را به عنوان معروف‌ترین نمونة آن در قرون وسطی معرّفی و دربارة نمونه‌های قدیمی‌تر سکوت کرده‌اند. اثبات خویشاوندی میان کمدی الهی، دیگر تمثیل رؤیای قرون وسطی، با همانندان قدیمی‌تر شرقی‌اش، فرضیة اوّلین نمونه بودن داستان گل سرخ را نیز متزلزل و باب مناقشاتی را دربارة سرچشمة کهن این نوع ادبی گشود. ما در این نوشتار برآنیم با نگاهی وسیع‌تر به ساختارِ روایت‌های بازمانده از آیین‌های رازآموزانه در قبایل بدوی، دنیای اسطوره‌ها، دفتر ادیان، و سفرهای رؤیاگون و معراج‌وار در زبان عربی و فارسی که از نظر زمانی بر داستان گل سرخ پیشی می‌گیرند اثبات کنیم نظر فرهنگ‌های اصطلاحات ادبی دربارة قدیمی‌ترین نمونة نوع ادبی تمثیل رؤیا نیاز به اصلاح و بازنگری دارد و در گام دوم در تلاشیم نشان دهیم تعیین خاستگاهی واحد برای این نوع روایت‌پردازی به نتیجه‌ای روشن نخواهد رسید و این نوع روایت‌پردازی بیش از آنکه گرده‌برداری تمدّنی از تمدّن دیگر باشد به محتوای ذهن بشر و تصورات او از جهان پس از مرگ وابسته است. آثار کهن و برجستۀ نوع ادبی تمثیل رؤیا در زمرۀ متون کلاسیکی هستند که بارها در متون پس از خود باززایی شده‌اند و با بررسی و تحلیل ساختاری این نوع‌ روایت‌پردازی می‌توان به ساختار نوع ادبی جهانی تمثیل رؤیا دست یافت.